رویارویی با تهدید پهپادها

مروری بر راه‏ حل‏ های مقابله با پرنده‏ های بدون سرنشین

مدتی است که در میان متخصصان حوزه هوایی این سوال مطرح شده که چگونه می‏توان از پرواز خطرناک پهپادها بر فراز میدان نبرد و یا در حریم هوایی غیرنظامی جلوگیری کرد؟ ریتون[1] در نمایشگاه‌های هوایی اخیر برخی از فناوری‏هایی را به نمایش گذاشته که توسط این شرکت برای رویارویی با حملات پهپادهای نظامی توسعه یافته‏ اند. در این میان می‏توان به سامانه‏ های متحرک شلیک و هدایت لیزرهای پرانرژی و امواج مایکروویو، فناوری کنترل و قطع دسترسی هدایت در میانه پرواز و بکارگیری گروهی پهپادهای مسلح برای حفاظت از نیروها، پایگاه‏های تاکتیکی و زیرساخت‌های مهم اشاره کرد. 

پهپادها به ‏عنوان تجهیزات نظامی نسبتا ارزان قیمت و بسیار توانمند در میدان رزم امروزه برای انجام طیف گسترده‏ای از ماموریت‏ها شامل تجسس و شناسایی تا حمل مهمات و تهاجم به کار گرفته می‏شوند. گرچه تاکنون گزارش‏های رسمی چندانی در مورد حملات پهپادهای ناشناس منتشر نشده اما وزارت دفاع روسیه در ژانویه 2018 از یورش گروهی متشکل از ده پهپاد مسلح به پایگاه هوایی حمیمیم در سوریه خبر داد. در بهار امسال نیز یک خلبان انگلیسی پرواز یک پهپاد در نزدیکی هواپیمای پی‌ای-31 تحت هدایت او در مرحله تقرب و فرود در پایگاه نورهالت نیروی هوایی بریتانیا را گزارش کرد. 

خطرپذیری در حریم هوایی غیرنظامی در این زمینه قابل توجه ‏تر است. تعداد گذرهای خطرناک نزدیک پهپادها از کنار هواپیماهای مسافربری در حریم هوایی انگلستان از 29 مورد در سال 2015 به 92 مورد در سال 2017 رسیده است. این آمار توسط هیات پایش مسیرهای هوایی انگلستان موسوم به یو‌کی‌ای‌بی[2] در بهار امسال ارائه شده است. در عین حال اداره هوانوردی فدرال آمریکا (اف‌ای‌ای)[3] گزارش‏هایی از نقض استانداردهای ایمنی هوایی توسط پهپادها دریافت کرده که میزان آنها در سال 2018 در مقایسه با سال 2017 شاهد رشدی نزدیک به 46 درصد می‌باشد. در مجموع در سال 2018 تعداد این رویدادهای غیرایمن به 1274 مورد رسیده است. برآورد اف‌ای‌ای نشان می‏دهد تا سال 2021 بیش از چهار میلیون پهپاد توسط کاربران تجاری و علاقمندان به هوانوردی عمومی در خاک آمریکا مورد استفاده قرار بگیرد. گرچه این روند افزایشی است اما در حال حاضر نیز تعداد پهپادهای موجود به‏ویژه پرنده‏های بدون سرنشین کوچک نیز تهدیدی جدی برای ایمنی هوایی غیرنظامی به شمار می‏روند. آمار اف‌ای‌ای حاکی از آن است که در فرودگاه لاس‌وگاس مشکل ناشی از پرواز پهپادها در فاصله ناایمن از هواپیماهای مسافربری در حال تقرب و نشستن در این فرودگاه به رویه‏ای بسیار پرتکرار و روزمره تبدیل شده است.  

یکی دیگر از مشکلات عملیاتی امروزی عدم تطابق کارآیی و کارکرد سامانه‏ های راداری مستقر در حریم فرودگاه‏ها با ترافیک ناشی از پهپاد می‏باشد، به این معنا که رادارهای کنونی اساسا برای رصد و پایش موشک‏ها و هواپیماهای نظامی طراحی شده‏اند و پرنده‏ های کوچک در ابعاد و اندازه پهپادها و محدوده عملکرد پروازی آنها عمدتا از تیررس این رادارها خارج هستند. شرکت ریتون تلاش‏ هایی را برای برطرف کردن این مشکل و پرکردن خلاء ناشی از کمبود دنبال کرده و راه‏حل‏هایی را با هدف کشف، کنترل و رهگیری پهپادها با استفاده از مهمات زمین به هوای متعارف و یا اخلال در سامانه الکترونیکی آن‌ها توسعه می‏دهد. 

مدیر توسعه کسب و کارهای یکپارچه‌سازی سامانه ‏های دفاعی شرکت ریتون در حاشیه نمایشگاه بین‏المللی هوایی فارنبرو 2018 اعلام کرد روند رشد تهدید ناشی از پهپادها برای هوانوردی ایمن در حریم هوایی غیرنظامی بسیار سریع است و باید راه‏حل‏های فناورانه متناسب با این شرایط بصورت روزآمد توسعه داده شود. تنوع پهپادها از حیث ابعاد و اندازه و پیچیدگی عملیاتی و سطح فناوری زیرسامانه‏ ها، دستیابی به یک راه‏حل واحد برای رویارویی با تهدید این پرنده‏‎ها برای ایمنی هوانوردی را دشوار و پرچالش کرده است. پس از کشف و شناسایی پهپاد هدف ممکن است چند روش مختلف برای رهگیری آن مطرح شود که متعارف‏ترین راه‏حل شلیک موشک‏ با سرجنگی انفجاری یا جنبشی می ‏باشد. از میان گزینه‏های موجود می‏ توان به استینگر، گنبد آهنین، نَسَمز، پاتریوت و امرم[4] اشاره کرد. ریتون مدعی است یکی از مشتریان این شرکت سامانه موشکی پاتریوت را برای رویارویی با پهپادها برگزیده است. 

یکی دیگر از راه‏ حل‏ های رویارویی با پهپادها، خنثی‏سازی آن‌ها می‏باشد. بخش توسعه کسب و کارهای فضایی و سامانه‏های هوابرد ریتون در این زمینه تلاش‏ هایی را آغاز کرده و بر توسعه فناوری‏های اخلالگر و انتقال فرامین کنترل و هدایت از دور متمرکز است. از جمله روش‏های موردنظر می‏توان به لیزرهای پرانرژی، رهگیری سیگنال ارتباطی رادیویی پهپاد با هدف در دست گرفتن کنترل آن و استفاده از امواج مایکروویو پرقدرت اشاره کرد. بنابر اعلام ریتون نمونه ‏هایی از تسلیحات پدافندی لیزری توسعه یافته توسط این شرکت وارد مرحله ارزیابی عملیاتی میدانی نیز شده ‏اند. این راه‏حل‏ها ارزان قیمت هستند و از توان الکتریکی استفاده کرده و ماژولار و مقیاس‌پذیر هستند. در ماموریت‏های نیروهای عملیات ویژه می‏توان این سامانه‏ها را بر روی بالگردهای چابک نصب کرد و بکار گرفت. نمونه‏ای از این سامانه‏ها بر روی بالگرد آپاچی نصب و با شبکه حسگرها و رادارهای آن یکپارچه شده است. 

مدیران ارشد ریتون تاکید دارند که استفاده از روش‏ها و تجهیزات تدافعی و پدافندی برای رویارویی با پهپادها لزوما و اساسا در همه محیط‏های عملیاتی و شرایط میدانی منجر به راه‏حلی موثر و کارآمد نمی‏شود. مثلا اگر پهپادی بر فراز یک ورزشگاه مملو از جمعیت در حال پرواز باشد باید فرآیند کنترل و در دست گرفتن هدایت آن به اندازه ‏ای دقیق و مطمئن انجام شود که بدون وارد آمدن هر گونه آسیب احتمالی به مردم، پرنده به محلی امن منتقل شود. 

یک شرکت استرالیایی راه‏حلی موسوم به مِسمِر[5] را برای رویارویی با خطرات ناشی از پهپادها ارائه کرده است. این سامانه با کشف و شناسایی پهپادها، خطرات ناشی از آنها را مدیریت کرده و به کاربر اجازه می‏دهد تا پهپاد را تحت کنترل خود درآورده و به محلی امن منتقل نماید. شرکت سازنده مسمر مدعی است این سامانه در برابر اخلال الکترونیکی مقاوم می‏باشد و با دنبال کردن سیگنال‏های رادیویی پهپادها کنترل و هدایت آنها را در اختیار گرفته و ارسال فرامین مطمئن به پرنده را تضمین می‏کند. ریتون نیز راه‏حلی موسوم به ویند‏ شی‏یِر[6] را توسعه داده که در واقع یک سامانه سایبری مقیاس‌پذیر ضد پهپادی است که آزمایش و ارزیابی میدانی آن اخیرا آغاز شده است. 

یک روش دیگر رویارویی با پهپادهای مزاحم از کار انداختن تجهیزات الکترونیکی آن‌ها در حال پرواز با استفاده از امواج مایکروویو پرقدرت بدون انهدام فیزیکی آن‌ها می‏باشد. نیروی زمینی ارتش آمریکا تاکنون چند بار سامانه ضدپهپادی مبتنی بر مایکروویو ریتون را بصورت میدانی مورد ارزیابی قرار داده و در یکی از آزمایش‌ها از آن برای از کار انداختن همزمان سه پهپاد در یک منطقه پروازی استفاده کرده است. 

از میان دیگر گزینه‏های موجود برای رویارویی با پهپادها می‏توان از بکارگیری خود این پرنده‏ها به‏عنوان وسیله تدافعی نام برد. پهپاد کویوت[7] محصول ریتون به یک جستجوگر پیشرفته مجهز است و بال‌هایش پس از رها شدن از غلاف پرتاب باز می‏شود و به راحتی از محل‏های تجمع نیروها در خطوط مقدم میدان نبرد برای انجام عملیات قابل بهره‏برداری می‏باشد. بنابر اعلام ریتون امکان پرتاب همزمان و گسیل گروهی پهپادهای کویوت برای انجام ماموریت وجود دارد و این پرنده‏ها با یکدیگر در ارتباط تاکتیکی خواهند بود اما هرگز نمی‏توان انسان را از حلقه کنترل عملیات آن‌ها حذف کرد. 

شرکت ریتون تعدادی از پهپادهای کویوت را به‏همراه غلاف پرتاب و سامانه راداری بسیار دقیق باند کیو[8] به نیروی زمینی ارتش آمریکا تحویل داده تا از آنها برای کشف، ردیابی و شکار پهپادهای دشمن با ابعاد مختلف استفاده کند. ارزیابی نهادهای ناظر بر نیروهای مسلح آمریکا تائید می‏کند که پهپادها یکی از بزرگترین تهدیدها و چالش‏های پیش روی ارتش این کشور به ویژه نیروهای زمینی در میدان‏های نبرد آینده خواهند بود و از این‌رو دستیابی به سامانه‏های پدافندی ارزان قیمت و موثر برای تامین پوشش دفاعی در برابر تهدید پهپادها یک الزام عملیاتی امروزی و آینده به شمار می‏رود. نیروی زمینی ارتش آمریکا تا پیش از پایان سال 2018 سامانه پهپادی کویوت را بطور کامل وارد خدمت عملیاتی کرده و در عین حال شرکت ریتون نیز توسعه نمونه‏های جدید و پیشرفته‏تر این پرنده بدون سرنشین را با جدیت دنبال می‏کند. 

[1] Raytheon 

[2] UK Airprox Board (UKAB) 

[3] Federal Aviation Administration (FAA)

[4] Stinger, Iron Dome, NASAMS and Patriot, or AMRAAM

[5] MESMER 

[6] Windshear 

[7] Coyote

[8] Ku band